Manh nha cây Thần Kỳ ở Việt Nam

Một tiệm cà phê ở Tokyo, Nhật Bản đang bán loại cà phê mang tên miraculin mà không cần dùng đường hoặc chất tạo ngọt tổng hợp với giá khoảng 15 USD/ly. Miraculin là thành phần chính của một loài cây mang tên Thần Kỳ có mặt ở Việt Nam khoảng chục năm nay.

Chuyện kể rằng, năm 1725, nhà thám hiểm người Pháp tên là Des Marchais khảo sát và viết về tập tục kỳ lạ của thổ dân vùng tây châu Phi. Thức ăn của họ đều rất chua và không hề có đường. Tuy nhiên, sau khi nhai một loại trái cây có màu đỏ thì các vị chua này trở nên ngọt lịm mà không cần phải bỏ thêm đường.

Đến năm 1852, cây mới được tiến sỹ W.F. Daniel mô tả tỉ mỉ về đặc tính kỳ lạ này và định danh là Synsepalum dulcificum, họ Sapotaceae đồng thời đặt cho nó cái tên “cây Thần Kỳ”.

Biến chua, đắng… thành ngọt

Theo dược sỹ Phạm Hữu Hiền (MBA, Trường Đại học Nam Columbia, Mỹ), cây Thần Kỳ là cây tiểu mộc, có thể cao đến 6 mét sau 10 năm, trồng thích hợp ở vùng đất khô ráo, độ pH thiên về acid, có độ ẩm cao, ưa nắng nhiều. Cây cho ra một loại trái khi chín có màu đỏ rất đẹp sau mùa mưa.

Trái khi chín rất mau hỏng, mặc dù được bảo quản trong môi trường nhiệt độ thấp. Sở dĩ cây được gọi là Thần Kỳ là vì trái của nó khi nếm sẽ làm cho các vị chua, đắng của cam, chanh, hay bất cứ thứ quả gì, đều bị biến đổi thành vị ngọt; tên địa phương của cây là taami, asaa và ledidi. Thành phần chính của cây là miraculin.

Dược sỹ Hiền cho hay, một tiệm cà phê ở Tokyo đã cho khách thưởng thức món cà phê miraculin mà không cần dùng đường hoặc chất tạo ngọt tổng hợp với giá khá đắt, khoảng 15 USD. Trái cây Thần Kỳ do hãng Namco, Nhật Bản, cung cấp. Hiện nay các nhà khoa học Nhật Bản đang dự định ghép gene miraculin vào cây rau diếp để sản xuất đại trà sau khi thí nghiệm ghép gene miraculin trên vi khuẩn E. coli bị thất bại.

Miraculin được dự đoán sẽ chiếm lĩnh thị trường trong tương lai như chất tạo ngọt không sinh năng lượng (calorie), để dùng trong công nghiệp thực phẩm thay thế cho các chất tạo ngọt nhân tạo nhiều độc hại, và có thể ứng dụng phòng một số bệnh như tiểu đường, giảm cân.

Tác dụng làm ngọt có thể kéo dài khoảng hơn một giờ và sẽ biến mất nhanh chóng, nếu uống ngụm trà nóng. Vì miraculin không tạo ra năng lượng (calorie) và là hợp chất tạo vị ngọt thiên nhiên nên nó được thổ dân châu Phi dùng từ nhiều trăm năm nay. Nhiều nhà sản xuất kỳ vọng nó được ứng dụng rộng rãi để chữa nhiều bệnh cần sử dụng các chất tạo ngọt tổng hợp và tránh dùng saccaroz (đường mía) như bệnh tiểu đường, bệnh béo phì…

Tuy nhiên, do chưa được Cơ quan Thuốc & Thực phẩm (FDA) Hoa Kỳ chấp thuận nên việc sử dụng và trồng cây Thần Kỳ chỉ nằm trong lĩnh vực cây cảnh tại nước này. Hiện tại, chỉ có Nhật Bản đang dự kiến đưa việc sử dụng miraculin trong thực phẩm công nghiệp, dù Mỹ là nước có ý tưởng đầu tiên.

Có ý kiến chỉ trích FDA khi cơ quan này chưa cho phép lưu hành miraculin trên thị trường là do muốn bảo vệ lợi ích của các nhà sản xuất chất tạo ngọt nhân tạo. DS Hiền tiên đoán, Mỹ có nguy cơ tụt hậu so với Nhật trong lĩnh vực này nếu vẫn còn muốn duy trì cơ chế bảo vệ các nhà sản xuất hóa chất tổng hợp, dù cơ sở nuôi trồng cây Thần Kỳ có rất nhiều tại Mỹ, tập trung tại Florida, trong khi Nhật không có cơ sở nào.

Manh nha ở Việt Nam

Cây Thần Kỳ ở Việt Nam hiện được sử dụng chủ yếu để làm cảnh thay vì làm thuốc hay thực phẩm chức năng. Nhiều chuyên gia ở Viện Sinh thái & Tài nguyên Sinh vật, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Di truyền Nông nghiệp (khoa Cây cảnh) và Hiệp hội Thực phẩm Chức năng Việt Nam nói rằng, họ không biết đến loại cây này và tác dụng của nó.

Cây Thần Kỳ du nhập vào Việt Nam cách đây 10 năm và vài năm gần đây mới rộ lên ở TP Hồ Chí Minh với tư cách là cây cảnh và cây thuốc, cây dinh dưỡng kỳ diệu...